Bộ tiêu chuẩn kiểm kê khí nhà kính ISO 14064 đang trở thành công cụ không thể thiếu giúp doanh nghiệp chuyển mình, nâng cao năng lực cạnh tranh và thích ứng với thời đại biến đổi khí hậu.
Áp lực từ chuỗi cung ứng xanh
Biến đổi khí hậu không còn là một nguy cơ tiềm ẩn mà đang tác động sâu sắc đến hoạt động sản xuất, thương mại và đầu tư trên toàn cầu. Hạn hán kéo dài, lũ lụt bất thường, nguồn tài nguyên cạn kiệt và giá năng lượng leo thang là những minh chứng rõ rệt cho một tương lai bất ổn nếu thế giới không sớm kiểm soát được lượng phát thải khí nhà kính.
Cùng với các cam kết quốc gia về trung hòa carbon, các thị trường lớn như Liên minh châu Âu, Hoa Kỳ, Nhật Bản hay Hàn Quốc đang dần siết chặt quy định nhập khẩu thông qua các chính sách như Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM), quy định về sản phẩm bền vững (Ecodesign Regulation) hay tiêu chuẩn báo cáo phát triển bền vững (CSRD). Các yêu cầu này buộc nhà xuất khẩu phải chứng minh được mức phát thải của sản phẩm trong toàn bộ vòng đời, từ khai thác nguyên liệu, sản xuất, vận chuyển cho đến tiêu dùng và thải bỏ.
Các doanh nghiệp xuất khẩu chủ lực của Việt Nam đang nỗ lực giảm phát thải để nâng cao năng lực cạnh tranh (Ảnh: congly)Song song đó, các tập đoàn đa quốc gia cũng đang triển khai chiến lược chuỗi cung ứng xanh (Green Supply Chain), trong đó yếu tố “xanh hóa” không chỉ dừng ở sản phẩm mà mở rộng sang cả quy trình sản xuất, vận hành và quản trị. Doanh nghiệp ở vị trí nhà cung cấp, dù là mắt xích nhỏ trong chuỗi, cũng phải minh chứng trách nhiệm môi trường thông qua các tiêu chí như kiểm kê khí nhà kính, sử dụng năng lượng tái tạo, giảm chất thải nhựa, hay đạt các chứng nhận quốc tế như ISO 14064, ISO 50001, hoặc ESG rating.
Đối với doanh nghiệp Việt Nam, đây vừa là áp lực lớn, vừa là động lực chuyển đổi. Nếu không kịp thích ứng, nhiều ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày, thép, xi măng hay nông sản có nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Ngược lại, những doanh nghiệp chủ động xây dựng lộ trình giảm phát thải, đầu tư công nghệ sạch và công khai dữ liệu môi trường lại có cơ hội nâng cao vị thế, tiếp cận nguồn vốn ưu đãi từ các quỹ tài chính xanh và mở rộng thị trường xuất khẩu.
Trong bối cảnh đó, việc kiểm kê và công bố phát thải khí nhà kính theo chuẩn quốc tế không chỉ là “tấm vé thông hành” để doanh nghiệp duy trì chỗ đứng trong chuỗi cung ứng toàn cầu, mà còn là bước khởi đầu thiết yếu trên hành trình chuyển đổi xanh – hướng đến một nền kinh tế cạnh tranh, bền vững và có trách nhiệm với môi trường.
Hiểu đúng về ISO 14064
ISO 14064 là một bộ tiêu chuẩn quốc tế do Tổ chức Tiêu chuẩn hóa Quốc tế (ISO) ban hành, cung cấp cho các tổ chức và doanh nghiệp một khuôn khổ toàn diện để định lượng, giám sát, báo cáo và xác minh phát thải khí nhà kính (GHG). Về cơ bản, đây là một bộ quy tắc và hướng dẫn rõ ràng, minh bạch, đáng tin cậy giúp các tổ chức đo lường "dấu chân carbon" của mình. Việc áp dụng các tiêu chuẩn này không chỉ giúp doanh nghiệp quản lý tốt hơn tác động đến môi trường mà còn góp phần vào nỗ lực chung toàn cầu nhằm chống lại biến đổi khí hậu, hướng tới một nền kinh tế ít carbon hoặc carbon thấp.
Bộ tiêu chuẩn ISO 14064 được thiết kế một cách logic, chia thành ba phần riêng biệt nhưng có mối liên kết chặt chẽ với nhau. Mỗi phần giải quyết một khía cạnh cụ thể trong chu trình quản lý khí nhà kính, từ việc kiểm kê tại một tổ chức, triển khai một dự án giảm phát thải, cho đến việc xác minh tính chính xác của các báo cáo. Cấu trúc này đảm bảo tính toàn diện và nhất quán, cung cấp một bộ công cụ hoàn chỉnh cho cả doanh nghiệp và các bên liên quan.
Tiêu chuẩn ISO 14064 ra đời năm 2006 (Ảnh: SPS)Một trong những nội dung trọng yếu của tiêu chuẩn là yêu cầu doanh nghiệp xác định rõ biên giới tổ chức, tức phạm vi kiểm soát và các bộ phận có liên quan, nhằm làm cơ sở tính toán phát thải. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần nhận diện đầy đủ các nguồn phát thải thuộc ba phạm vi: phát thải trực tiếp từ hoạt động đốt nhiên liệu hoặc vận hành thiết bị (phạm vi 1), phát thải gián tiếp từ tiêu thụ năng lượng như điện, nhiệt (phạm vi 2), và phát thải gián tiếp khác trong chuỗi cung ứng như vận chuyển hay xử lý chất thải (phạm vi 3).
Dữ liệu liên quan đến tiêu thụ năng lượng và các hoạt động có khả năng phát sinh phát thải cần được thu thập đầy đủ và theo dõi chặt chẽ. Từ các dữ liệu này, doanh nghiệp sử dụng các hệ số phát thải chuẩn (có thể là hệ số quốc gia hoặc quốc tế) để tính toán lượng phát thải khí nhà kính. Việc phân tích kết quả sau tính toán đóng vai trò quan trọng trong việc đánh giá hiện trạng, xác định các khu vực có mức phát thải cao để từ đó xây dựng các giải pháp cải tiến phù hợp.
Một số chiến lược thường được áp dụng là đầu tư vào năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió; áp dụng công nghệ tiết kiệm năng lượng hoặc nâng cao hiệu quả quản lý chất thải. Những cải tiến này không chỉ giúp giảm phát thải mà còn góp phần tối ưu chi phí và tăng tính cạnh tranh cho doanh nghiệp.
Việc áp dụng ISO 14064 không chỉ giúp giúp doanh nghiệp giảm phát thải hiệu quả mà còn hỗ trợ đáp ứng các yêu cầu pháp lý trong nước và những cam kết quốc tế về biến đổi khí hậu, như Hiệp định Paris, đồng thời, đáp ứng các yêu cầu bắt buộc của đối tác quốc tế, và mang lại giá trị thực tiễn lớn.
Thông qua kiểm kê phát thải, doanh nghiệp có thể nhận diện các điểm nóng tiêu hao năng lượng, tối ưu vận hành, từ đó giảm chi phí sản xuất. Ngoài ra, đây cũng là nền tảng quan trọng để xây dựng báo cáo ESG, tiếp cận các quỹ đầu tư bền vững và tham gia thị trường tín chỉ carbon, những xu hướng tài chính đang dần chiếm lĩnh tương lai kinh doanh.
Tại Việt Nam, một số doanh nghiệp FDI hoặc xuất khẩu sang EU, Mỹ đã bắt đầu triển khai ISO 14064 như một bước chuẩn hóa để giữ chân các khách hàng quốc tế. Tuy nhiên, phần lớn doanh nghiệp trong nước, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, vẫn đang loay hoay vì thiếu hướng dẫn kỹ thuật cụ thể, chi phí triển khai còn cao và chưa có bộ chỉ số phát thải chuẩn ngành để đối chiếu, học hỏi.
Từ tiêu chuẩn tự nguyện đến yêu cầu bắt buộc
Dù hiện tại ISO 14064 vẫn mang tính chất tự nguyện, nhưng thực tế đang cho thấy tiêu chuẩn này đang dần trở thành yêu cầu bắt buộc trong các chuỗi cung ứng hướng tới phát triển bền vững. Không chỉ các đối tác quốc tế, ngay cả trong nội địa, nhiều tập đoàn lớn và cơ quan Nhà nước cũng bắt đầu tích hợp các tiêu chí khí thải vào quy trình đấu thầu, tuyển chọn nhà cung cấp hoặc ưu đãi tài chính.
Quy trình thẩm tra, xác minh khí nhà kính theo tiêu chuẩn ISO 14064 (Ảnh: KNA Cert)Để khuyến khích doanh nghiệp áp dụng ISO 14064, cần có sự đồng hành từ Nhà nước, hiệp hội ngành và các tổ chức quốc tế. Các bộ, ngành như Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công Thương cần sớm ban hành hướng dẫn kỹ thuật quốc gia về kiểm kê khí nhà kính cấp tổ chức, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu phát thải trung bình ngành giúp doanh nghiệp tham chiếu. Ngoài ra, việc phát triển đội ngũ chuyên gia tư vấn, xác minh trong nước sẽ giúp giảm chi phí, rút ngắn thời gian triển khai và đảm bảo tính nhất quán trong toàn hệ thống.
Về phía doanh nghiệp, việc tiếp cận ISO 14064 có thể khởi đầu từ những bước đơn giản: kiểm kê thử phát thải phạm vi 1 và 2 dựa trên hóa đơn điện, nhiên liệu; đào tạo nội bộ về kỹ năng tính toán và báo cáo khí thải; kết nối với các tổ chức tư vấn và tài trợ để từng bước hoàn thiện hệ thống. Quan trọng hơn cả là thay đổi tư duy: từ việc coi kiểm kê khí thải là một gánh nặng, sang coi đó là công cụ quản trị chiến lược và là bước đệm để tăng trưởng xanh.
Trong bức tranh kinh tế mới, nơi sự minh bạch carbon ngày càng trở thành tiêu chuẩn chung giữa các quốc gia, nhà đầu tư và người tiêu dùng, ISO 14064 không chỉ là tiêu chuẩn kỹ thuật, mà là một chiến lược kinh doanh thiết yếu. Với sự chuẩn bị đúng đắn và cách tiếp cận phù hợp, doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức khí hậu thành cơ hội cạnh tranh dài hạn.
Minh Khuê