Định hình chính sách thương mại hỗ trợ hoạt động thích ứng với biến đổi khí hậu

Ngày 9/4, tại Hà Nội, Cục Biến đổi khí hậu (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp cùng Viện Quốc tế vì sự phát triển bền vững (IISD) đã tổ chức hội thảo “Chính sách thương mại trong hỗ trợ thích ứng với biến đổi khí hậu”.

Mối liên kết thương mại – biến đổi khí hậu còn mờ nhạt

Đây là vấn đề trọng tâm tại hội thảo. Việt Nam có một nền kinh tế mở, mức độ hội nhập thương mại cao và đang chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu (BĐKH). Tuy nhiên, theo các chuyên gia, yếu tố thích ứng gần như chưa được thể hiện trong các chính sách thương mại hiện nay của Việt Nam, điển hình là các lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng, xuất khẩu, dịch vụ thương mại...

Bà Schmidt Katharina Sophie, Trưởng nhóm Thương mại, IISD nhận định, BĐKH đang tác động trực tiếp đến sản xuất nông nghiệp, các tài nguyên sẵn có, nhu cầu năng lượng và thị hiếu người tiêu dùng, dẫn đến sự thay đổi cung - cầu hàng hóa trong nhiều lĩnh vực. Bên cạnh đó, thương mại phụ thuộc rất lớn vào cơ sở hạ tầng, và rất rõ ràng, các hiện tượng thời tiết cực đoan và mực nước biển dâng cao đã gây thiệt hại đáng kể về công trình, nhà xưởng, đường giao thông, phương tiện vận tải... Chính phủ các nước có thể ban hành các quy định mới thúc đẩy phát triển bền vững và tăng khả năng chống chịu với tác động từ BĐKH, dẫn đến tác động tới chi phí và hoạt động thương mại của một số loại hàng hóa. Điển hình là các chính sách xanh của liên minh châu Âu, mới nhất có thể kể đến quy định về hàng hóa có xuất xứ không gây phá rừng hay cơ chế điều chỉnh biên giới carbon...

Nhìn theo hướng tích cực, tăng trưởng kinh tế nhờ thương mại có thể cung cấp nguồn tài chính cho các khoản đầu tư thích ứng BĐKH, tạo ra nhiều việc làm hơn, đa dạng hóa nhập khẩu và xuất khẩu giúp giảm sự phụ thuộc và mức độ dễ bị tổn thương trước rủi ro khí hậu. Nhờ có thương mại, hàng hóa và các dịch vụ thiết yếu phục vụ triển khai các giải pháp thích ứng, phòng chống hay phục hồi sau thiên tai sẽ được cung cấp kịp thời.

Theo bà Mai Kim Liên, Phó Cục trưởng Cục Biến đổi khí hậu, thương mại có thể trở thành một công cụ hỗ trợ mạnh mẽ cho các nỗ lực thích ứng với BĐKH. Dù tiềm năng rất lớn, các chính sách thương mại hiện hành của Việt Nam vẫn còn khoảng trống trong việc tích hợp yếu tố thích ứng BĐKH. Do đó, cần lồng ghép thích ứng BĐKH vào các hiệp định thương mại thế hệ mới nhằm kết nối thương mại và thích ứng BĐKH chặt chẽ và hiệu quả hơn.

Việt Nam đã có Kế hoạch quốc gia về thích ứng biến đổi khí hậu (NAP) với mục tiêu giảm thiểu mức độ dễ bị tổn thương và rủi ro trước những tác động tiêu cực từ BĐKH; giảm thiểu tổn thất và thiệt hại và thúc đẩy lồng ghép thích ứng vào chiến lược, quy hoạch liên quan. Ông Trần Toàn Thắng, Viện Nghiên cứu chính sách và Chiến lược (Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương) cho rằng, việc triển khai các ưu tiên thích ứng trong NAP chính là thời điểm quan trọng để củng cố mối liên kết. Bằng cách xác định cách thức tích hợp các ưu tiên thích ứng vào các chính sách thương mại, tận dụng lợi ích của thương mại quốc tế cho các mục tiêu thích ứng của Việt Nam.

Nông nghiệp – lĩnh vực hưởng lợi trước tiên

Theo bà Anne Hammill, Phó Chủ tịch IISD, Việt Nam có độ hội nhập cao vào thương mại toàn cầu, nhưng đồng thời cũng dễ bị tổn thương bởi rủi ro khí hậu. Thích ứng không phải là một lựa chọn, mà là điều bắt buộc.

Đối với nông nghiệp, BĐKH tác động trực tiếp đến sản xuất lương thực và làm gián đoạn chuỗi cung ứng nguyên liệu đầu vào cho nhiều ngành hàng, đặc biệt là hàng hóa xuất khẩu. Thương mại quốc tế có thể giúp Việt Nam tiếp cận các giống cây trồng, vật nuôi chống chịu thời tiết cực đoan, các công nghệ tiết kiệm nước và cơ sở hạ tầng cần thiết để thích ứng trong lĩnh vực nông nghiệp.

Ngay trong kế hoạch thích ứng quốc gia đã đưa ra 27 nhiệm vụ ưu tiên về nông nghiệp. Hành động cụ thể có thể bắt đầu từ việc chuyển giao hàng hóa như: Các giống cây trồng, vật nuôi thích ứng BĐKH, phân bón và thuốc bảo vệ thực vật thân thiện môi trường; hệ thống tưới tiêu tiết kiệm nước; công nghệ và thiết bị nông nghiệp tiên tiến; giống thủy sản, thức ăn chăn nuôi và thuốc thú y thủy sản... Về dịch vụ, cần ưu tiên hệ thống dự báo khí tượng thủy văn và cảnh báo thiên tai; đánh giá rủi ro khí hậu, tư vấn các giải pháp thích ứng; bảo hiểm rủi ro khí hậu; khuyến nông và đào tạo về chuyển giao, ứng dụng công nghệ thích ứng.

Theo các chuyên gia, chính sách thương mại cần được thay đổi theo hướng giúp giúp nông dân, hợp tác xã có thể tiếp cận dễ dàng hơn với hàng hóa và dịch vụ thích ứng với biến đổi khí hậu, tạo điều kiện chuyển giao công nghệ thích ứng. Đặc biệt, chính sách cần có sự kết nối nhiều lĩnh vực khác nhau và hướng tới minh bạch hóa chuỗi giá trị , đảm bảo khả năng cũng ứng nguyên liệu.

Dự kiến trong thời gian tới, cơ quan quản lý sẽ mở rộng thảo luận chính sách liên ngành, làm cơ sở từng bước tích hợp thích ứng khí hậu vào chính sách thương mại – từ hoạch định chiến lược, đến các hiệp định thương mại và chính sách thuế quan, phi thuế quan.